Grenzen stellen: 4 manieren om jezelf te beschermen tegen toxische familieleden

One big happy family… Het maakt niet uit welk medium ik open. Maar het lijkt haast of het me deze dagen expres en met regelmaat wordt voorgeschoteld: het perfecte familieplaatje. M’n maag draait duizend rondjes en plots twijfel ik aan alles. Want als ik op dit moment ergens mee worstel(naast zwangerschapsdepressie) is het mijn positie binnen de familie. Langzaam begin ik steeds een beetje meer en steeds een beetje beter voor mezelf op te komen. Wat vervolgens weer keihard wordt afgeschoten met het argument ‘maar het is wel familie hè?!’. En dus werd het tijd om eens een artikel te wijden over grenzen stellen en toxische familieleden. Want ik ben vast niet de enige die hier mee worstelt…

Oké, first things first: het is niet mijn intentie om iemand publiekelijk aan de schandpaal te nagelen. Namen noemen doe ik dus niet. Wat ik wél deel is dat het om familieleden gaat. Meervoud. We noemen ze voor het gemak even Jantje en Pietje. En heel kort door de bocht? Jantje, Pietje en ik zien niet echt eye to eye. Eerder het tegenovergestelde. Lastig. Want dit zorgt voor heel veel woorden, stress en uiteindelijke ruzies. Een ruzie die inmiddels zijn climax heeft bereikt. Althans in mijn ogen. Want wanneer ik mijn mening uit of het contact wil verbreken wordt er altijd naar m’n hoofd geslingerd dat ik dit niet kan maken. Het is immers wel familie en voor familie doe je alles. Right?

Wat zijn persoonlijke grenzen?

Ai, een pijnlijke overtuiging die we waarschijnlijk allemaal hebben meegekregen vanuit onze opvoeding. Want ergens doen ouders er vaak alles aan om het plaatje van one big happy family (zo lang mogelijk)in stand te houden. Ook wanneer we allemaal opgroeien en eigenlijk helemaal niets met elkaar blijken te hebben. Want je hoeft echt niet automatisch buddies met je broer of zus te zijn. En je hoeft ook niet altijd alles te accepteren wat je ouders van jou verwachten. Je hebt inmiddels je eigenlijk persoonlijke grenzen ontdekt en die kunnen prima afwijken van anderen.

Persoonlijke grenzen staan namelijk voor regels die we stellen binnen relaties met anderen. Regels die helpen bij het aangeven wat je prettig of juist niet prettig vindt en wat je toestaat of juist niet toestaat. Binnen je persoonlijke grenzen kun je vaak onderscheid maken tussen zachte en harde grenzen. Bij zachte grenzen valt er nog enigszins te onderhandelen. Je kiest dan zelf of je iets toelaat of juist niet. De harde grenzen daarentegen staan vast: dat is wie jij bent als persoon.

Persoonlijke grenzen stellen tips:

Het stellen van die harde of zachte grenzen kan best lastig zijn. Voor mij in ieder geval wel. De ene dag sta ik zo sterk als ’n boom terwijl de dag daarop een storm me zo omver kan blazen. Ik heb daarom zelf een lijstje met tips die ik erbij pak wanneer ik weer even reminded moet worden aan hoe dat hele grenzen stellen werkt. Misschien heb jij er ook iets aan 😉  

• Geef je grenzen aan in de ‘ik-vorm’ en leg duidelijk uit hoe het gedrag of de vraag van de ander op jou over komt en wat het met je doet. Bijvoorbeeld: ‘Ik vind het niet fijn dat jij je bemoeit met mijn dagelijkse activiteiten. Het geeft mij het gevoel niet voldoende te doen.’ 
• Wacht altijd tot je rustig genoeg bent om de ander te wijzen op wat jij niet fijn vindt. Zo voorkom je onnodige woordwisselingen of zelfs hele ruzies die zijn ontstaan vanuit emotie.
• Wees je er van bewust dat het aangeven en stellen van grenzen vaak (zeker de eerste keer) kan leiden tot heftige reacties bij de ander. Ze zijn het namelijk niet gewend en moeten eerst verwerken wat jij hebt gezegd.
• Wil je jouw grenzen duidelijk maken? Herhaal ze dan met regelmaat!
• Pas op: stel alleen grenzen die je ook echt kunt handhaven of naleven.

Wat zijn toxische personen?

Oké, het stellen en aangeven van grenzen kan dus behoorlijk pittig zijn. Zeker wanneer het gaat om mensen die dicht bij je staan. Zoals familieleden. Maar ondanks het feit dat je bloedverwant van elkaar bent betekent het niet automatisch dat je alles hoeft te pikken. Er bestaan namelijk ook toxische familieleden. Het woordje ‘toxic’ is een vrij subjectief begrip, maar scientifically speaking staat het voor schadelijk. En dat is toxisch persoon vaak ook: schadelijk voor jouw mentale en/of fysieke gezondheid omdat hij of zij egocentrisch, manipulatief, controlerend of gewoonweg onaardig gedrag vertoont.

Hoe herken je toxisch gedrag? 

Bij het herkennen van een toxisch persoon of familielid draait het niet zo zeer om wat hij/zij doet of zegt, maar om hoe deze persoon jou laat voelen. Wanneer je in gesprek bent met een toxisch persoon kun je bijvoorbeeld…

• …je onwijs onzeker voelen
• …je na afloop oververmoeid, boos of verdrietig voelen
• …je slecht voelen over jezelf (innerlijk en uiterlijk)
• …ontdekken dat jouw grenzen totaal niet worden gerespecteerd
• …een sterk schuldgevoel krijgen omdat je ‘nee’ tegen iets zegt
• …het gevoel hebben dat je op eieren loopt bij die persoon
• …constant het gevoel hebben je gedrag te moeten aanpassen

4 manieren om jezelf te beschermen tegen toxische familieleden

Ja, we hebben allemaal wel eens quarrels met familieleden. Maar wanneer je constant verwikkeld raakt in ruzies en woordwisselingen of iedere familiedag verlaat met een waardeloos gevoel… Tja, dan is het tijd om er iets aan te doen. Want niemand heeft het recht om jou zo naar beneden te halen! Ik zeg dit nu heel stoer, maar pas sinds mijn zwangerschap is dit kwartje gevallen. Zo’n honderden therapiessessies en inner peptalks verder. Dus schaam je vooral niet wanneer je er tijdens dit artikel pas achter komt al jaren onhandig te dealen (of juist niet dealen) met een vervelend familielid. Cause i’m still doin’ it. Wat mij wel helpt in dit proces? Dat zijn deze 4 tips (niet zelf verzonnen wel voor betaald bij de psycholoog):

1.   Observeer en leer

Dit klinkt misschien een beetje suf, maar de eerste stap om toxic familieleden te kunnen handelen bestaat voor mij uit observeren en leren. Zo weet ik inmiddels precies dat Jantje er een handje van heeft om weg te lopen uit een gesprek zodat hij altijd eindigt met het hebben van het laatste (meestal vervelende) woord. En heeft Pietje er een handje van om verschillende manipulatie technieken in de strijd te gooien om mij over te halen iets te doen wat ik eigenlijk helemaal niet wil. Mijn jongere zelf trapte hier keer op keer in – ik handelde vrijwel altijd direct vanuit emotie. Inmiddels zet ik steeds vaker een stapje terug om vanuit een helikopterperspectief de situatie te kunnen bekijken. Ik luister naar wat ze zeggen en observeer precies welke handelingen ze uitvoeren. Daarna stel ik mijzelf de volgende vragen:

• Wat proberen ze te bereiken?
• Waarom willen ze dit bereiken?
• Hoe verwachten ze mij hier op te reageren?

Wanneer je begrijpt wat ze proberen te doen en hoe ze willen dat jij reageert heb je meer controle over de situatie, je gevoelens en je daadwerkelijke reactie!

2.   Je hoeft niet altijd het laatste woord je hebben

News flash: toxische personen voeden zich met negatieve energie en emoties. Reageer jij negatief op iets dat zij doen? Dan zullen ze vaak alleen maar doorgaan. Onthoud daarom: je hoeft daarom niet altijd het laatste woord te hebben. Uiteraard mag je altijd voor jezelf opkomen wanneer nodig, maar je hoeft geen energie te stoppen in een ruzie of woordwisseling die uiteindelijk toch nergens heen lijkt te gaan. Eerlijk? Dit puntje is mijn grootste struikelblok. Nog te vaak probeer ik het gesprek te draaien. Niet per se om het laatste woord te bemachtigen. Wel een soort wanhopige poging om de persoon in kwestie mijn standpunt te laten inzien. Resultaat? Nooit zoals ik vooraf hoopte 😉

3.   Stel duidelijke grenzen

We hadden al geconcludeerd dat het stellen van grenzen an sich al best pittig kan zijn, laat staan wanneer het gaat om familieleden. Maar wist je dat het stellen van duidelijke grenzen uiteindelijk juist kan zorgen voor een betere relatie met een familielid? Je zegt namelijk nee tegen het een, maar ja tegen het ander. Het bespreken van mijn werk (of lack aan werk?) is met bepaalde familieleden voor mij bijvoorbeeld inmiddels een harde nee. We blijven dus bewust weg bij dit onderwerp, maar hierdoor ontstaat er wél meer ruimte om het over andere dingen te hebben. Onderwerpen die niet snel iets triggeren. Is het makkelijk om dit aan te geven en altijd weg te blijven bij dit onderwerp? Welnee, maar het werkt tot op zekere hoogte wel. En werkt het niet? Dan is het mijn que om een stap terug te nemen van contact met die persoon.

4.   Blijf nuchter en behoud je gezonde verstand

Mijn geheim om als ‘winnaar’ een gesprek met een toxic persoon te verlaten? Nuchter blijven. Natuurlijk lukt dit niet altijd. Sterker nog: het lukt vaker niet dan wel. Maar wanneer het lukt, oh boy wat voel ik me dan een badass. Niet omdat ik écht gewonnen heb. Wél omdat ik het gesprek bij mijzelf heb kunnen houden zonder iemand op een vervelende manier de grond in te stampen. Om in deze zogenaamde ‘kalmte-bubbel’ te komen heb ik met de psycholoog een lijstje met gescripte reacties opgesteld. Zodat ik altijd terug kan vallen op het bekende en de conversatie bij mezelf kan houden. Oók wanneer de spanning hoog oploopt. Een aantal van deze gescripte antwoorden zijn:

• “Ik stop met dit gesprek tot we beide rustig genoeg zijn om als volwassenen verder te kunnen praten.”
• “Ik heb het hier liever niet over. Laten we een ander onderwerp pakken.”
• “Ik accepteer niet wat je nu zegt. Ik ben het hier namelijk niet mee eens en het doet me eigenlijk gewoon pijn.”
• “Ik vind het vervelend dat je het zo oppakt/opvat/ervaart.”
• “Ik begrijp ergens echt wel waar je vandaan komt. Toch ervaar ik dit zelf op een andere manier.”
• “Wat je nu zegt voelt voor mij niet fijn.”

Toegegeven: rustig en nuchter blijven tijdens een pittige discussie kan een uitdaging zijn. Het is daarom belangrijk om tijdens zo’n discussie jezelf te herpakken. Dit kan door even weg te lopen en een korte meditatiesessie op de wc te houden (werkt voor mij precies niet). Of door simpelweg een aantal keer diep in en uit te ademen. Hoe dan ook: probeer altijd ergens een punt van kalmte te vinden. Zo blijf jij in controle van het gesprek zonder dat je emoties de overhand nemen!

Do you: weet wat je waard bent!

Ik zit inmiddels dicht tegen mijn verlof aan te hikken. Ergens heb ik onwijs veel zin in de periode die gaat komen, maar ergens zie ik er óók onwijs tegenop. En dan heb ik het niet over de poepluiers en de slapelozen nachten… Want ergens zit nog steeds die hardnekkige overtuiging dat ik sommige familieleden niet kan uitsluiten van onze aankomende kraamperiode. Want ja het is immers wel familie, hè?!

Stiekem hoop ik dat mijn verlof de ademruimte gaat bieden waar ik naar snak. Want ondanks die hardnekkige overtuiging weet ik óók dat niemand de power heeft (of mag hebben) om mij minderwaardig te laten voelen. En dat geldt ook voor jou! Je hoeft namelijk écht niemands goedkeuring te bemachtigen. En je hoeft ook écht niet te doen wat anderen van jou verwachten. Alles wat je nodig hebt om van het leven een succes te maken zit al ergens in je. Dus remember: you do you. Always.